موارد عزل، انعزال، ضم یا تعیین امین در وقف، ولی قهری، وصی و قیم

یکی از موضوعات مهم در حقوق مدنی و قانون مدنی ایران، تعیین شرایطی است که در آن متولیان، ولی قهری، وصی یا قیم ممکن است منعزل شوند، عزل گردند، یا امین ضمیمه شود. در این مقاله به بررسی این موارد پرداخته‌ایم.

وقف

1⃣ خیانت متولی 👈🏼 ضم أمین توسط حاکم (ماده ۷۹ ق.م)
2⃣ زوال وصف شرط شده در متولی 👈🏼 منعزل می‌شود (ماده ۸۰ ق.م)
3⃣ تعدی یا تفریط یا مسامحه و اهمال در انجام وظایف توسط متولی یا ناظر 👈🏼 با حکم دادگاه حسب مورد عزل، ممنوع‌المداخله، یا ضم امین (ماده ۷ ق. تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف)

ولی قهری

1⃣ حجر یا ممنوع‌التصرف شدن در اموال مولی‌علیه 👈🏼 سقوط ولایت قانونی و تعیین قیم (مواد ۱۱۸۲ و ۱۱۸۵ ق.م)
2⃣ عدم رعایت غبطه یا اقدامات موجب ضرر مولی‌علیه 👈🏼 عزل ولی و نصب قیم (ماده ۱۸۶ ق.م)
3⃣ کبر سن یا بیماری مانع اداره اموال مولی‌علیه 👈🏼 ضم امین (ماده ۱۸۶ ق.م)
4⃣ عدم امانت (خیانت ولی) 👈🏼 عزل و نصب قیم (ماده ۱۱۸۱ ق.م)
5⃣ غیبت، حبس، یا ناتوانی ولی قهری 👈🏼 تعیین امین موقت (ماده ۱۱۸۷ ق.م)

وصی

1⃣ عدول از مفاد وصایا 👈🏼 ضامن منعزل است (ماده ۸۵۹ ق.م)
2⃣ امتناع از وظایف و عدم اقدام نسبت به امور محوله 👈🏼 منعزل می‌شود (ماده ۱۱۹۱ ق.م)
3⃣ حجر وصی و ارتداد وصی مسلمان 👈🏼 وصی منعزل می‌شود

قیم

1⃣ تقصیر قیم در حفظ مال مولی‌علیه 👈🏼 مسئولیت در ضرر و خسارات وارده (ماده ۱۲۳۸ ق.م)
2⃣ تقصیر به همراه سوء نیت 👈🏼 با تقاضای مدعی‌العموم عزل می‌شود (مواد ۱۲۳۹ و ۱۲۶۸ ق.م)
3⃣ ندادن تضمینات لازم یا ندادن صورت‌حساب تصدی سالانه 👈🏼 با تقاضای مدعی‌العموم عزل قیم (مواد ۱۲۹۳ و ۱۲۹۹ و ۱۲۶۸ ق.م)
4⃣ موجبات ماده ۱۲۶۸ (فقدان یا سلب صفت امانت، محکومیت قطعی در جرایم از جمله سرقت، خیانت در امانت، کلاهبرداری، اختلاس، هتک ناموس، منافیات عفت، جنحه نسبت به اطفال، ورشکستگی به تقصیر یا تقلب)، حبس قیم، ورشکستگی قیم، عدم لیاقت یا عدم توانایی در اداره اموال 👈🏼 عزل قیم
5⃣ حجر قیم یا ارتداد قیم محجور مسلمان 👈🏼 منعزل می‌شود (ماده ۱۲۶۹ ق.م)
6⃣ قیم در امور مربوط به اموال مولی‌علیه یا جنحه یا جنایت نسبت به او مورد تعقیب مدعی‌العموم واقع شود 👈🏼 منعزل می‌شود (ماده ۱۲۵۰ ق.م)
7⃣ شوهر کردن قیم 👈🏼 موجب تعیین قیم جدید یا ضم ناظر و در صورت عدم اطلاع نکاح در مهلت مقرر، تقاضای عزل قیم توسط مدعی‌العموم (ماده ۱۳۵۱)
8⃣ زوال حجر مولی‌علیه 👈🏼 رفع قیمومت (ماده ۱۲۵۳ ق.م)

نکته تکمیلی

اگر ولی قهری محجور شود، ولایت او ساقط می‌شود و در صورتی که از او رفع حجر گردد، ولایت او نیز مجدداً برقرار می‌شود. اما در صورتی که قیم محجور گردد، منعزل شده و حتی در صورت رفع حجر، سمت قیمومت به او باز نمی‌گردد و نیاز است که مجدداً تعیین قیم شود.