قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان میثاق ملی، چارچوب‌ها و اصول مهمی را برای تنظیم روابط میان نهادهای حاکمیتی، حقوق مردم و وظایف و اختیارات دولت تعیین کرده است. در این مقاله به بررسی برخی از اصول مهم این قانون می‌پردازیم.
اصل ۷۴: لوایح و طرح‌های قانونی
لوایح قانونی پس از تصویب هیأت وزیران به مجلس تقدیم می‌شود.
طرح‌های قانونی با پیشنهاد حداقل ۱۵ نفر از نمایندگان مجلس قابل طرح است.
اصل ۷۶: حق تحقیق و تفحص
مجلس شورای اسلامی حق تحقیق و تفحص در تمام امور کشور را دارد.
حق تحقیق از حقوق مجلس است، اما نمایندگان به‌صورت انفرادی این حق را ندارند.
مجلس حق تحقیق و تفحص از مقام معظم رهبری، مجلس خبرگان و شورای نگهبان را ندارد.
اصل ۷۷: قراردادها و موافقت‌نامه‌های بین‌المللی
عهدنامه، مقاوله‌نامه، قرارداد و موافقت‌نامه‌های بین‌المللی باید به تصویب مجلس برسند.
فسخ یا اقاله قراردادهای بین‌المللی نیازی به تصویب مجلس ندارد.
الحاق ایران به سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی نیازمند تصویب مجلس است.
اصل ۷۸: تغییر در خطوط مرزی
هرگونه تغییر در خطوط مرزی ممنوع است، مگر با رعایت شرایط زیر:
– اصلاحات جزئی باشد.
– به استقلال و تمامیت ارضی کشور لطمه نزند.
– با تصویب چهار پنجم مجموع نمایندگان مجلس باشد.
اصل ۷۹: حکومت نظامی و شرایط اضطراری
برقراری حکومت نظامی ممنوع است.
دولت در حالت جنگ یا شرایط اضطراری با تصویب مجلس می‌تواند محدودیت‌های ضروری را برای ۳۰ روز برقرار کند.
در صورت ادامه ضرورت، دولت باید مجدداً از مجلس کسب مجوز کند.
اصل ۸۰: وام و کمک بلاعوض
دریافت وام یا کمک بلاعوض، چه داخلی و چه خارجی، نیاز به تصویب مجلس دارد.
اصل ۸۵: سمت نمایندگی و تفویض قانون‌گذاری
سمت نمایندگی قائم به شخص است و قابل واگذاری به دیگری نیست.
مجلس می‌تواند در موارد ضروری اختیار وضع برخی قوانین را به کمیسیون‌های داخلی خود تفویض کند.
این قوانین به‌صورت آزمایشی تصویب می‌شوند و تصویب نهایی با مجلس است.
اصل ۸۶: آزادی نمایندگان
نمایندگان در مقام رأی دادن و اظهارنظر در راستای وظایف نمایندگی آزاد هستند.
این آزادی شامل سایر جرائم مانند افترا، جاسوسی یا سرقت نمی‌شود و نماینده تحت تعقیب قرار می‌گیرد.
اصل ۸۸ و ۸۹: سوال و استیضاح
سوال از رئیس‌جمهور:
– با پیشنهاد حداقل یک‌چهارم نمایندگان مجلس مطرح می‌شود.
– رئیس‌جمهور باید ظرف یک ماه پاسخ دهد.
سوال از وزراء:
– توسط هر یک از نمایندگان قابل طرح است.
– وزیر باید ظرف ۱۰ روز پاسخ دهد.
استیضاح:
– با امضای حداقل ۱۰ نماینده مطرح می‌شود.
– اگر وزیر رأی اعتماد نگیرد، عزل می‌شود.
نتیجه‌گیری
قانون اساسی به‌عنوان سندی بنیادین، اصول و چارچوب‌های اساسی کشور را تعیین می‌کند. آگاهی از این اصول برای درک بهتر نظام حکومتی و حقوق مردم ضروری است.
